HomeSolutionsClass 12 SolutionsClass 12 Chemistry Chapter 1 Solutions - কঠিন অৱস্থা

Class 12 Chemistry Chapter 1 Solutions – কঠিন অৱস্থা

NCERT class 12 Chemistry chapter 1: The Solid State কঠিন অৱস্থা – অসমীয়াত সম্পূৰ্ণ সমাধান। আমি এই ব্লগত অসমৰ অসমীয়া মাধ্যমৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ বাবে ৭, ৮, ৯, ১০, ১১ আৰু ১২ শ্ৰেণীৰ বাবে বিনামূলীয়া NCERT সমাধান প্ৰদান কৰোঁ।

WhatsApp Group Join Now
Telegram Group Join Now
Instagram Group Join Now

এই পৃষ্ঠাত আপুনি দ্বাদশ শ্ৰেণীৰ ৰসায়ন বিজ্ঞান অধ্যায় ১: কঠিন অৱস্থাৰ সম্পূৰ্ণ প্ৰশ্ন আৰু উত্তৰৰ লগতে কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ অতিৰিক্ত পৰীক্ষামুখী চুটি প্ৰশ্ন আৰু উত্তৰ আমাৰ দ্বাৰা অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে যিয়ে আপোনাক অধ্যায়টো অতি ভালদৰে বুজিবলৈ সহায় কৰিব।

ContentNCERT Solution
ClassClass 12
StreamScience
SubjectChemistry (ৰসায়ন)
Chapter 1The Solid State (কঠিন অৱস্থা)
MediumAssamese

Class 12 Chemistry Chapter 1 Solutions – কঠিন অৱস্থা

Class 12 Chemistry Chapter 1 Intext Questions & Solutions

Page No. 05 Questions & Answers

Question 1: কঠিন পদাৰ্থসমূহ কিয় দৃঢ় হয় লিখা ।

Answer: কঠিন পদাৰ্থসমূহত থকা কণাবোৰ ( যেনে – অণু, পৰমাণু বা আয়ন ) নিৰ্দিষ্ট অৱস্থানত থাকে আৰু এই অৱস্থান সাপেক্ষে কণাবোৰ দুলি থাকে । সেয়ে কঠিন পদাৰ্থসমূহ দৃঢ় হয় ।

Question 2: কঠিন পদাৰ্থৰ নিৰ্দিষ্ট আয়তন থাকে – ইয়াৰ কাৰণ কি ?

Answer: কঠিন পদাৰ্থসমূহত থকা কণাবোৰ এক নিৰ্দিষ্ট ক্ৰমত সজ্জিত হৈ থাকে । ফলত কঠিন পদাৰ্থটো এক নিৰ্দিষ্ট আকৃতি লাভ কৰে । সেয়ে কঠিন পদাৰ্থৰ নিৰ্দিষ্ট আয়তন থাকে ।

Question 3: তলত দিয়াবোৰৰ কোনকেইটা ক্ৰিষ্টেলীয় আৰু কোনকেইটা অনিয়তাকাৰ লিখা –

পলিইউৰেথেন (polyurethane), নেফথেলিন (naphthalene), বেনজয়িক এছিড (benzoic acid), টেফলন (teflon), পটাছিয়াম নাইট্ৰেট (potassium nitrate), চেল’ফেন (cellophane), পলিভিনাইল ক্লৰাইড (polyvinyl chloride), ফাইবাৰ গ্লাছ (fibre glass), কপাৰ (copper) ।

Answer: ক্ৰিষ্টেলীয়: নেফথেলিন (naphthalene), বেনজয়িক এছিড (benzoic acid), পটাছিয়াম নাইট্ৰেট (potassium nitrate), কপাৰ (copper) ।

অনিয়তাকাৰ: পলিইউৰেথেন (polyurethane), টেফলন (teflon), চেল’ফেন (cellophane), পলিভিনাইল ক্লৰাইড (polyvinyl chloride), ফাইবাৰ গ্লাছ (fibre glass) ।

Question 4: গ্লাছক কিয় অতিশীতলীকৃত জুলীয়া পদাৰ্থ বোলা হয় লিখা ।

Answer: অনিয়তাকাৰ পদাৰ্থবোৰৰ জুলীয়া পদাৰ্থৰ দৰে বৈ যোৱাৰ প্ৰৱণতা থাকে । সেইবাবে ইহঁতক অতিশীতলীকৃত জুলীয়া পদাৰ্থ বোলা হয় । যিহেতু গ্লাছ এক প্ৰকাৰৰ অনিয়তাকাৰ পদাৰ্থ আৰু গ্লাছৰো বৈ যোৱাৰ প্ৰৱণতা থাকে । সেয়ে গ্লাছক অতিশীতলীকৃত জুলীয়া পদাৰ্থ বোলা হয় ।

Question 5: এটা কঠিন পদাৰ্থৰ প্ৰতিসৰণাংকৰ মান সকলো দিশতে একে । কঠিন পদাৰ্থটো কেনেকুৱা প্ৰকৃতিৰ হ’ব মতামত দিয়া । পদাৰ্থটোৱে বিভাজন ধৰ্ম দেখুৱাবনে ?

Answer: অনিয়তাকাৰ কঠিন পদাৰ্থসমূহৰ ক্ষেত্ৰত কিছুমান ভৈতিক ৰাশি যেনে- প্ৰতিসৰণাংক, বৈদ্য়ুতিক ৰোধ আদিৰ মান সকলো দিশতে একে হয় । যিহেতু উত্ত কঠিন পদাৰ্থটোৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰতিসৰণাংকৰ মান সকলো দিশতে একে । গতিকে ই এটা অনিয়তাকাৰ কঠিন পদাৰ্থ হ’ব ।

অনিয়তাকাৰ কঠিন পদাৰ্থটো তীক্ষ্ণ ছুৰীৰে কাটিলে দুটা টুকুৰা পোৱা যায় আৰু নতুনকৈ সৃষ্টি হোৱা পৃষ্ঠসমূহ অনিয়মিত হয় ।


Page No. 09 Questions & Answers

Question 1: আন্তঃ আণৱিক বলৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি তলত দিয়া কঠিন পদাৰ্থবোৰক শ্ৰেণীবিভক্ত কৰা – পটাছিয়াম ছালফেট, টিন, বেনজিন, ইউৰিয়া, এম’নিয়া, পানী, জিংক ছালফাইড, গ্ৰেফাইড, ৰুবিডিয়াম, আৰ্গন, ছিলিকন কাৰ্বাইড ।

Answer: পটাছিয়াম ছালফেট → আয়নীয় কঠিন পদাৰ্থ

টিন → ধাতব কঠিন পদাৰ্থ

বেনজিন → আণৱিক কঠিন পদাৰ্থ (non-polar )

ইউৰিয়া → আণৱিক কঠিন পদাৰ্থ (polar )

এম’নিয়া → আণৱিক কঠিন পদাৰ্থ (polar )

পানী → হাইড্ৰ’জেন বান্ধনিৰে যুক্ত আণৱিক কঠিন পদাৰ্থ

জিংক ছালফাইড → আয়নীয় কঠিন পদাৰ্থ

গ্ৰেফাইড → সহযোজী কঠিন পদাৰ্থ

ৰুবিডিয়াম → ধাতব কঠিন পদাৰ্থ

আৰ্গন → আণৱিক কঠিন পদাৰ্থ (non-polar )

ছিলিকন কাৰ্বাইড → সহযোজী কঠিন পদাৰ্থ ।

Question 2: A কঠিন পদাৰ্থটো কঠিন আৰু গলিত অৱস্থাত বিদ্যুতৰ অপৰিবাহী । পদাৰ্থটো অতি টান আৰু ই অতি উচ্চ উষ্ণতাত গলে । এই কঠিন পদাৰ্থটো কোন শ্ৰেণীৰ?

Answer: A কঠিন পদাৰ্থটো সহযোজী কঠিন পদাৰ্থ শ্ৰেণীৰ হ’ব ।

[সহযোজী বান্ধনী যথেষ্ট শক্তিশালী আৰু এই বান্ধনীটো নিৰ্দিষ্ট দিশত গঠিত হয় । সেইবাবে সহযোজী কঠিন পদাৰ্থবোৰ যথেষ্ট কঠিন আৰু চনকা হয় । সহযোজী কঠিন পদাৰ্থবোৰৰ গলণাংক অতি বেছি আৰু ইহঁত বিদ্যুত বিদ্য়ুতৰ পৰিবাহী নহয় । কেইটামান সহযোজী কঠিন পদাৰ্থৰ উদাহৰণ হ’ল- হীৰা (Diamond), ছিলিকন কাৰ্বাইড আদি ।]

Question 3: আয়নীয় কঠিন পদাৰ্থই গলিত আৱস্থাত বিদ্যুত পৰিবহন কৰে যদিও কঠিন অৱস্থাত নকৰে । ইয়াৰ কাৰণ ব্যাখ্যা কৰা।

Answer: আয়নীয় কঠিন পদাৰ্থ হ’ল আয়নৰ সমষ্টি । ইয়াত কেটায়ন আৰু এনায়নে ত্ৰিমাত্ৰিকভাৱে সজ্জিত হৈ আয়নীয় কঠিন পদাৰ্থ গঠন কৰে । কঠিন অৱস্থাত ইহঁত স্থিতিবৈবিদ্যুতিক আকৰ্ষণী বলৰ দ্বাৰা যোজিত হৈ থাকে । সেইবাবে কঠিন অৱস্থাত আয়নীয় কঠিন পদাৰ্থই বিদ্যুত পৰিবহন কৰিব নোৱাৰে । কিন্তু গলিত আৱস্থাত পদাৰ্থটোত থকা আয়নবোৰে মুক্তভাৱে গতি কৰিব পাৰে । সেইবাবে আয়নীয় কঠিন পদাৰ্থই গলিত আৱস্থাত বিদ্যুত পৰিবহন কৰে ।

Question 4: কোন শ্ৰেণীৰ কঠিন পদাৰ্থসমূহ বিদ্যুতৰ পৰিবাহী, নমনীয় আৰু ঘাতসহিষ্ণু ?

Answer: ধাতব কঠিন পদাৰ্থসমূহ বিদ্যুতৰ পৰিবাহী, নমনীয় আৰু ঘাতসহিষ্ণু ।


Page No. 15 Questions & Answers

Question 1: লেটিছ বিন্দুৰ তাৎপৰ্য্য লিখা ।

Answer: লেটিছত থকা প্ৰতিটো বিন্দুকে লেটিছ বিন্দু বুলি কোৱা হয় । প্ৰতিটো লেটিছ বিন্দুৱে ক্ৰিষ্টেলটো গঠিত হোৱা কণাক বুজায় । সেই কণাটো এটা পৰমাণু বা এটা অণু বা এটা আয়ন হ’ব পাৰে । এই লেটিছ বিন্দুবোৰ সৰলৰেখাৰে যোগ কৰ লেটিছটোৰ জ্য়ামিতীয় আকৃতি নিৰ্ধাৰন কৰা হয় ।

Question 2: একক কোষ চিহ্নিত কৰা কাৰকবোৰ লিখা ।

Answer: একক কোষ এটা ছয়টা প্ৰাচলৰ সহায়ত চিহ্নিত কৰা হয় । এই কাৰকবোৰ হ’ল-

(i) এটা বিন্দুত মিলিত হৈ থকা তিনিটা দাঁতিৰ দৈৰ্ঘ্যৰ দ্বাৰা । এই দাঁতি দৈৰ্ঘ্যকেইটাক a,b আৰু c ৰে বুজোৱা হয় ।

(ii) দাঁতিসমূহৰ মাজৰ কোণৰ দ্বাৰা । b আৰু c দাঁতিৰ মাজৰ কোণক α, c আৰু a দাঁতিৰ মাজৰ কোণক β, a আৰু b দাঁতিৰ মাজৰ কোণক γ বোলা হয় ।

Question 3: নিম্নোক্তবোৰৰ প্ৰতিযোৰৰ মাজত পাৰ্থক্য দেখুওৱা –

(i) হেক্সাগনেল আৰু মনক্লিনিক একক কোষ
(ii) পৃষ্ঠকেন্দ্ৰিক আৰু প্ৰান্তকেন্দ্ৰিক কোষ

Answer: (i) হেক্সাগনেল একক কোষ: হেক্সাগনেল একক কোষৰ ক্ষেত্ৰত দাঁতিদৈৰ্ঘ্য a = b ≠ c প্ৰকাৰৰ আৰু দাঁতিসমূহৰ মাজৰ কোণ α = β = 90° γ = 120° হয় ।

মনক্লিনিক একক কোষ: মনক্লিনিক একক কোষৰ ক্ষেত্ৰত দাঁতিদৈৰ্ঘ্য a ≠ b ≠ c প্ৰকাৰৰ আৰু দাঁতিসমূহৰ মাজৰ কোণ α = γ = 90° আৰু β ≠ 120° হয় ।

(ii) পৃষ্ঠকেন্দ্ৰিক কোষ: পৃষ্ঠকেন্দ্ৰিক কোষৰ প্ৰতিটো চুকত ক্ৰিষ্টেলটো গঠিত হোৱা কণা এটাকৈ থকাৰ উপৰিও প্ৰতিখন পৃষ্ঠৰ কেন্দ্ৰত একে কণা একোটাকৈ থাকে ।

প্ৰান্তকেন্দ্ৰিক কোষ: প্ৰান্তকেন্দ্ৰিক কোষৰ প্ৰতিটো চুকত ক্ৰিষ্টেলটো গঠিত হোৱা কণা এটাকৈ থকাৰ উপৰিও যি কোনো দুখন পৰস্পৰ বিপৰীতফালে থকা পৃষ্ঠৰ কেন্দ্ৰত একোটাকৈ কণা থাকে ।

Question 4: একক কোষ এটাৰ (i) চুকত আৰু (ii) দেহকেন্দ্ৰিক অৱস্থিত পৰমাণু এটাৰ কিমান অংশ ওচৰৰ একক কোষ এটাৰ ভাগত পৰিব ব্যাখ্যা কৰা।

Answer: (i) একক কোষ এটাৰ চুকত থকা পৰমাণু এটাই আন আঠটা নিকটবৰ্তী একক কোষেৰে ভাগ-বতৰা কৰে । সেইবাবে এই পৰমাণুটোৰ 1/8 অংশহে ওচৰৰ একক কোষ এটাৰ ভাগত পৰিব।

(ii) একক কোষ এটাৰ দেহকেন্দ্ৰিক অৱস্থিত পৰমাণু এটাই কোষটোৰ কেন্দ্ৰত থকাৰ বাবে ই আন কোনো একক কোষেৰে ভাগ-বতৰা নকৰে । সেইবাবে এই পৰমাণুটোৰ কোনো অংশই ওচৰৰ একক কোষ এটাই লাভ নকৰে ।


Page No. 28 Questions & Answers

Question 1: বৰ্গাকাৰ নিৰন্ধ্ৰ সংকুলিত স্তৰত যৌগ এটাৰ দ্বিমাত্ৰিক সমন্বয়ী সংখ্যা কিমান ?

Answer: বৰ্গাকাৰ নিৰন্ধ্ৰ সংকুলিত স্তৰত প্ৰতিটো গোলকে নিকটতম আন চাৰিটা গোলকৰ সংস্পৰ্শত থাকে । গতিকে দ্বিমাত্ৰিক ক্ষেত্ৰত এই সজ্জাত সমন্বয়ী সংখ্যা 4 হ’ব ।

Question 2: এটা যৌগই ষড়ভুজীয় নিৰন্ধ্ৰ সংকুলিত গঠনৰ সৃষ্টি কৰে । এই যৌগটোৰ 0.5 mol ত মুঠতে কিমানটা ৰন্ধ্ৰ আছে ? এইবোৰৰ কিমানটা চতুৰ্ফলকীয় ৰন্ধ্ৰ ?

Answer: 0.5 mol ত থকা মুঠ পৰমাণুৰ সংখ্যা = 0.5 × 6.022 × 1023 = 3.011 × 1023

গতিকে সৃষ্টি হোৱা অষ্টৰ্ফলকীয় ৰন্ধ্ৰৰ সংখ্যা = 3.011 × 1023

আৰু চতুৰ্ফলকীয় ৰন্ধ্ৰৰ সংখ্যা = 2 × 3.011 × 1023 = 6.022 × 1023

মুঠ ৰন্ধ্ৰৰ সংখ্যা = 3.011 × 1023 + 6.022 × 1023 = 9.033 × 1023

Question 3: M আৰু N মৌল দুটাই এটা যৌগ গঠন কৰে । ইয়াৰে N মৌলটোৰ পৰমাণুবোৰে ccp গঠনৰ সৃষ্টি কৰে আৰু M পৰমাণুবোৰে মুঠ চতুৰ্ফলকীয় ৰন্ধ্ৰৰ 1/3অংশ অধিকাৰ কৰে । যৌগটোৰ সংকেত নিৰ্ণয় কৰা ।

Answer: দিয়া আছে, Nমৌলটোৰ পৰমাণুবোৰে ccp গঠনৰ সৃষ্টি কৰে ।

ধৰাহল, Nমৌলটোৰ সংখ্য়া = x

আমি জানো, চতুৰ্ফলকীয় ৰন্ধ্ৰৰ সংখ্যা চতুৰ্ফলক গঠন কৰা পৰমণুৰ সংখ্যাৰ দুগুণ হয় । যিহেতু, M পৰমাণুবোৰে মুঠ চতুৰ্ফলকীয় ৰন্ধ্ৰৰ 1/3 অংশ অধিকাৰ কৰে ।

∴ M মৌলৰ সংখ্য়া = 2x × 1/3

লেটিছটোত M আৰু N পৰমাণুৰ অণুপাত = 2x × 1/3: x = 2 : 3

গতিকে যৌগটোৰ সংকেত হ’ব M2N3

Question 4: তলৰ কোনটো লেটিছত সংকুলন দক্ষতা সৰ্বাধিক

(i) সৰল ঘনকীয়,

(ii) দেহকেন্দ্ৰিক ঘনকীয়,

(iii) ষড়ভুজীয় নিৰন্ধ্ৰ সংকুলিত লেটিছ

Answer: ষড়ভুজীয় নিৰন্ধ্ৰ সংকুলিত লেটিছত সংকুলন দক্ষতা সৰ্বাধিক 74% । আনহাতে, সৰল ঘনকীয় আৰু দেহকেন্দ্ৰিক ঘনকীয় লেটিছত সংকুলন দক্ষতা ক্ৰমে 52.4% আৰু 68% ।

Question 5: এটা মৌলৰ মলাৰ ভৰ 2.7×10-2 kg mol-1 ; মৌলটোৱে ঘনকীয় লেটিছ গঠন কৰে । ইয়াৰ একক কোষৰ দাঁতিদৈৰ্ঘ্য 405 pm আৰু মৌলটোৰ ঘনত্ব 2.7×103 kg m-3 হ’লে ঘনকীয় একক কোষটো কোন শ্ৰেণীৰ ?

Answer: দিয়া আছে ,

মৌলটোৰ মলাৰ ভৰ (M) = 2.7×10-2 kg mol-1

একক কোষৰ দাঁতিদৈৰ্ঘ্য (a) = 405 pm = 405 × 10-12 m

মৌলটোৰ ঘনত্ব (d) = 2.7×103 kg m-3

NA ( Avogrado’s constant) = 6.022 × 1023

আমি জানো, একক কোষৰ ঘনত্ব(d)

গতিকে ঘনকীয় একক কোষটো ccp বা fcc শ্ৰেণীৰ হ’ব ।


Page No. 38 Questions & Answers

Question 1: উত্তপ্ত কৰিলে কঠিন পদাৰ্থ এটাত কেনে ধৰণৰ ক্ৰটিৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে ? ইয়াৰ ফলত পদাৰ্থটোৰ কি ভৌতিক ধৰ্ম কেনে ধৰণে প্ৰভাবান্বিত হ’ব পাৰে লিখা ।

Answer: উত্তপ্ত কৰিলে কঠিন পদাৰ্থ এটাত অনধিকাৰ ক্ৰটিৰ সৃষ্টি হয়। অনধিকাৰ ক্ৰটিৰ ফলত পদাৰ্থটোৰ ঘনত্ব কমে ।

Question 2: তলত উল্লেখ কৰা কঠিন পদাৰ্থ দুটাই কেনেধৰণৰ ষ্টয়কিঅমিতীয় ক্ৰটি দেখুৱায় –

(i) ZnS

(ii) AgBr

Answer: (i) ZnS য়ে ফ্ৰেংকেল ক্ৰটি দেখুৱায় ।

(ii) AgBr য়ে ফ্ৰেংকেল ক্ৰটি আৰু শ্বটকি ক্ৰটি দেখুৱায় ।

Question 3: অশুদ্ধি হিচাপে বেছি যোজ্যতাবিশিষ্ট কেটায়ন আয়নীয় কঠিন পদাৰ্থত সোমালে কেনেদৰে অনধিকৃত স্থানৰ সৃষ্টি হয় ব্যাখ্যা কৰা ।

Answer: যেতিয়া অশুদ্ধি হিচাপে বেছি যোজ্যতাবিশিষ্ট কেটায়ন আয়নীয় কঠিন পদাৰ্থত সোমায় তেতিয়া এই বেছি যোজ্যতাবিশিষ্ট কেটায়নে ক্ৰিষ্টেলটোৰ পৰা এটাতকৈ অধিক কম যোজ্যতাবিশিষ্ট কেটায়নক প্ৰতিষ্ঠাপিত কৰে । ফলত ক্ৰিষ্টেলটোত কিছু স্থান খালি হৈ থাকে ।

উদাহৰণস্বৰূপে – যেতিয়া Sr2+ ক NaCl ৰ লগত যোগ কৰা হয়, তেন্তে Sr2+ আয়নে দুটা Na+ আয়নক প্ৰতিষ্ঠাপিত কৰে । সেইবাবে এটা Sr2+ আয়নে এটা Na+ আয়নৰ স্থান দখল কৰে আৰু আন এটা Na+ আয়নৰ স্থান খালী ৰৈ যায় ।

Question 4: ধাতু – মাত্ৰাধিক্য ক্ৰটিৰ ফলত আয়নীয় কঠিন পদাৰ্থত এনায়নীয় অনধিকৃত স্থানৰ সৃষ্টি হ’লে পদাৰ্থটো ৰঙীণ হয় । উপযুক্ত উদাহৰণেৰে এই পৰিঘটনা ব্যাখ্যা কৰা ।

Answer: ধাতু -মাত্ৰাধিক্য ক্ৰটিত আয়নীয় কঠিন পদাৰ্থত থকা অযুগ্ম ইলেক্ট্ৰনে নিৰ্গত কৰা বিকিৰণৰ বাবেই পদাৰ্থটো ৰঙীণ হয় । উদাহৰণস্বৰূপে – ছ’ডিয়ামৰ বাস্পৰ উপস্থিতিত NaCl ৰ ক্ৰিষ্টেল উত্তপ্ত কৰিলে ক্ৰিষ্টেলটোৰ পৃষ্ঠত ছডিয়াম পৰমাণু জমা হয় । তেতিয়া ক্ৰিষ্টেলত থকা Cl-1 আয়ন পৃষ্ঠলৈ আহি Na পৰমাণুৰ সৈতে যোজিত হৈ NaCl গঠন কৰে । NaCl গঠনৰ বাবে Na পৰমাণুৱে আগতে ইলেকট্ৰন ত্যাগ কৰি Na+ আয়ন উপন্ন কৰে ।

এই নিৰ্গত ইলেকট্ৰনে ক্ৰিষ্টেলৰ ভিতৰলৈ সোমাই এনায়নৰ স্থান অধিকাৰ কৰে । এই স্থানক F- কেন্দ্ৰ বোলে । যেতিয়া ক্ৰিষ্টেলৰ ওপৰত দৃশ্য়মান পোহৰ পৰে ইয়াৰ F- কেন্দ্ৰত থকা ইলেকট্ৰনে এই পোহৰৰ পৰা শক্তি শোষণ কৰি উত্তেজিত অৱস্থালৈ যায় । পুনৰ ভুমিস্তৰ অৱস্থালৈ আহোঁতে ই শোষণ কৰা শক্তিখিনি বিকিৰণ হিচাপে নিৰ্গত কৰে । সেয়ে NaCl ৰ ক্ৰিষ্টেলটো হালধীয়া বৰণৰ হয় ।

Question 5: উপযুক্ত অশুদ্ধিৰে ডপিং কৰি বৰ্গ 14 ৰ মৌল এটাক n – শ্ৰেণীৰ অৰ্ধপৰিবাহীলৈ পৰিবৰ্তিত কৰিব লাগে । এই অশুদ্ধিটো কোন বৰ্গৰ মৌল হ’ব লাগিব ?

Answer: 15 বৰ্গৰ মৌল হ’ব লাগিব ।

Question 6: ভাল স্থায়ী চুম্বকত পৰিণত কৰিবলৈ কেনে ধৰণৰ পদাৰ্থ উপযুক্তঃ ফেৰ’চুম্বকীয় নে ফেৰিচুম্বকীয় ? তোমাৰ উত্তৰৰ সাপেক্ষে যুক্তি দিয়া ।

Answer: ফেৰ’চুম্বকীয় পদাৰ্থ ভাল স্থায়ী চুম্বকত পৰিণত কৰিবলৈ উপযুক্ত । ফেৰ’চুম্বকীয় পদাৰ্থত থকা ধাতৱ আয়নবোৰ সৰু সৰু অঞ্চলত দল বান্ধি থাকে । এই থুপক প্ৰভাৱক্ষেত্ৰ বোলে । এনে প্ৰতি প্ৰভাৱক্ষেত্ৰই একোডাল সূক্ষ্ম চুম্বকৰ দৰে আচৰণ কৰে । চুম্বকত্ব প্ৰদান নকৰা ফেৰ’চুম্বকীয় পদাৰ্থৰ টুকুৰা এটাৰ প্ৰভাৱক্ষেত্ৰসমূহ যাদৃচ্ছিক ক্ৰমত সিঁচৰিত হৈ থাকে । সেয়ে লব্ধ চুম্বকীয় ভ্ৰামকৰ মান শূন্য় হয় । কিন্তু পদাৰ্থটোক চুম্বক ক্ষেত্ৰত ৰাখিলে এই প্ৰভাৱক্ষেত্ৰসমূহৰ সজ্জা অটুট থাকে । সেইবাবে ফেৰ’চুম্বকীয় পদাৰ্থটো স্থায়ী চুম্বকত পৰিণত হয় ।


Class 12 Chemistry Chapter 1 Exercise Questions & Answers

Question 1: অনিয়তাকাৰ কঠিন পদাৰ্থৰ সংজ্ঞা লিখা । এনে পদাৰ্থৰ কেইটামান উদাহৰণ দিয়া ।

Answer: অনিয়তাকাৰ কঠিন পদাৰ্থত পদাৰ্থটোৰ কণাবোৰৰ সজ্জাৰ কোনো নিৰ্দিষ্ট ক্ৰম নাথাকে । অনিয়তাকাৰ কঠিন পদাৰ্থৰগঠন জুলীয়া পদাৰ্থৰ গঠনৰ দৰেই । উদাহৰণস্বৰূপে – গ্লাছ, ৰবৰ আৰু প্লাষ্টিক ।

Question 2: কোৱাৰ্টজৰ দৰে কঠিন পদাৰ্থৰ সৈতে গ্লাছৰ (কাঁচ) পাৰ্থক্য কোনখিনিত ? কি চৰ্ত সাপেক্ষে কোৱাৰ্টজক গ্লাছলৈ পৰিবৰ্তিত কৰিব পাৰি ?

Answer: কোৱাৰ্টজ এটা ক্ৰিষ্টেলীয় কঠিন পদাৰ্থ । ইয়াত থকা কণাবোৰ এক নিদিষ্ট সজ্জাত সজ্জিত হৈ থাকে । আনহাতে কোৱাৰ্টজ গ্লাছ এটা অনিয়তাকাৰ কঠিন পদাৰ্থ । ইয়াত থকা কণাবোৰ কোনো নিদিষ্ট ক্ৰমত সজ্জিত হৈ নাথাকে ।কোৱাৰ্টজক উত্তপ্ত কৰি গ্লাছলৈ পৰিবৰ্তিত কৰিব পাৰি ।

Question 3: তলত উল্লেখ কৰা পদাৰ্থবোৰক আয়নীয়, ধাতৱ, আণৱিক, সহযোজী বা অনিয়তাকাৰ কঠিন পদাৰ্থ হিচাপে শ্ৰেণীবিভক্ত কৰা –

(i) টেট্ৰাফছফৰাছ ডেকাক্সাইড ( P4O10 )

(ii) এমনিয়াম ফছফেট, (NH4)3PO4

(iii) SiC

(iv) I2

(v) P4

(vi) প্লাষ্টিক

(vii) গ্ৰেফাইড

(viii) ব্ৰাছ( পিতল )

(ix) Rb

(x) LiBr

(xi) Si

Answer: আয়নীয় → (ii) এমনিয়াম ফছফেট, (NH4)3PO4 , (x) LiBr

ধাতৱ → (viii) ব্ৰাছ( পিতল ), (ix) Rb

আণৱিক → (i) টেট্ৰাফছফৰাছ ডেকাক্সাইড ( P4O10 ) , (iv) I2 , (v) P4

সহযোজী → (iii) SiC, (vii)গ্ৰেফাইড, (xi) Si

অনিয়তাকাৰ → (vi) প্লাষ্টিক

Question 4: (i) ‘সমন্বয়ী সংখ্যা’ বুলিলে কি বুজা ?

(ii) তলত উল্লেখ কৰা প্ৰতিটোৰ ক্ষেত্ৰত পৰমাণুৰ সমন্বয়ী সংখ্যা কিমান হ’ব লিখা –

(a) ঘনকীয় নিৰন্ধ্ৰ সংকুলিত লেটিছ
(b) দেহকেন্দ্ৰিক ঘনকীয় লেটিছ

Answer: (i) ক্ৰিষ্টেল লেটিছত থকা কণাৰ নিকটতম প্ৰতিৱেশী কণাৰ সংখ্যাকে কণাটোৰ সমন্বয়ী সংখ্যা বোলে ।

(ii) পৰমাণুৰ সমন্বয়ী সংখ্য়া –

(a) ঘনকীয় নিৰন্ধ্ৰ সংকুলিত লেটিছত পৰমাণুৰ সমন্বয়ী সংখ্যা 12

(b) দেহকেন্দ্ৰিক ঘনকীয় লেটিছত পৰমাণুৰ সমন্বয়ী সংখ্যা 8

Question 5: ধাতু এটাৰ ঘনত্ব আৰু একক কোষৰ দাঁতিদৈৰ্ঘ্য জানিলে তাৰপৰা ধাতুটোৰ পাৰমাণৱিক ভৰ কেনেদৰে নিৰ্ধাৰণ কৰিব পাৰি ব্যাখ্যা কৰা ।

Answer: ধৰাহল, একক কোষৰ দাঁতিদৈৰ্ঘ্য a , ক্ৰিষ্টেলটোৰ ঘনত্ব d আৰু পাৰমাণৱিক ভৰ M

∴ একক কোষটোৰ আয়তন = a3

একক কোষটোৰ ভৰ = একক কোষটোত থকা পৰমাণুৰ সংখ্যা = z

প্ৰতিটো পৰমাণুৰ ভৰ = z × m

ইয়াত m হ’ল এটা পৰমাণুৰ ভৰ ।

আমি জানো এটা পৰমাণুৰ ভৰ m = M/NA

ইয়াত NA হ’ল এভগ্ৰেডৰ সংখ্যা ।

আকৈ একক কোষৰ ঘনত্ব = একক কোষটোৰ ভৰ /একক কোষটোৰ আয়তন

বা d = zm/ a3 = zM/ a3NA

∴ পাৰমাণৱিক ভৰ M = d a3NA/z

Question 6: ‘ক্ৰিষ্টেলৰ সুস্থিৰতা তাৰ গলনাংকৰ মানত প্ৰতিফলিত হয়’ – এই সম্পৰ্কে তোমাৰ মতামত দাঙি ধৰা । কঠিন অৱস্থাত থকা পানী, ইথানল, ডাইইথাইল ইথাৰ আৰু মিথেনৰ গলনাংকৰ মান সংগ্ৰহ কৰা । ইয়াৰ সহায়ত এই পদাৰ্থকেইটাত থকা আন্তঃআণৱিক বল সম্বন্ধে তুমি কেনেকুৱা ধাৰণা কৰিব পাৰা ?

Answer: কোনো ক্ৰিষ্টেলৰ সুস্থিৰতা তাৰ গলনাংকৰ মানত নিৰ্ভৰ কৰে । ক্ৰিষ্টেলটোৰ গলণাংকৰ মান বেছি হলে আন্তঃআণৱিক বলৰ মান বেছি হয় । ফলত ক্ৰিষ্টেলটোৰ সুস্থিৰতা বাঢ়ি যায় ।

পদাৰ্থকেইটাৰ গলনাংকৰ মান হল –

পানী → 273.2 K

ইথানল → 159 K

ডাইইথাইল ইথাৰ → 156.8 K

মিথেন → 91.15 K

উপৰৰ তথ্যৰ পৰা কব পাৰি যে উল্লেখিত পদাৰ্থকেইটাৰ ভিতৰত পানীত থকা আন্তঃআণৱিক বলৰ মান আটাইতকৈ বেছি আৰু মিথেনত ইয়াৰ মান আটাইতকৈ কম ।

Question 7: নিম্নোক্তবোৰৰ মাজত পাৰ্থক্য দেখুওৱা –

(i) ষড়ভুজীয় নিৰন্ধ্ৰ সংকুলন আৰু ঘনকীয় নিৰন্ধ্ৰ সংকুলন

(ii) ক্ৰিষ্টেল লেটিছ আৰু একক কোষ

(iii) চতুৰ্ফলকীয় ৰন্ধ্ৰ আৰু অষ্টফলকীয় ৰন্ধ্ৰ

Answer: (i) ষড়ভুজীয় নিৰন্ধ্ৰ সংকুলন আৰু ঘনকীয় নিৰন্ধ্ৰ সংকুলন : ষড়ভুজীয় নিৰন্ধ্ৰ সংকুলনত পৰমাণুৰ সমন্বয়ী সংখ্যা । আনহাতে ঘনকীয় নিৰন্ধ্ৰ সংকুলনত পৰমাণুৰ সমন্বয়ী সংখ্যা ।

(ii) ক্ৰিষ্টেল লেটিছ আৰু একক কোষ : এটা ক্ৰিষ্টেলৰ ত্ৰিমাত্ৰিক ক্ষেত্ৰত সজ্জিত কণাবোৰক দেখুওৱাবলৈ অঁকা চিত্ৰকে ক্ৰিষ্টেল লেটিছ বোলে । আনহাতে ক্ৰিষ্টেল লেটিছটোৰ সূক্ষ্মতম অংশটোক একক কোষ বুলি কোৱা হয় ।

(iii) চতুৰ্ফলকীয় ৰন্ধ্ৰ আৰু অষ্টফলকীয় ৰন্ধ্ৰ : চাৰিটা গোলকৰ জৰিয়তে সৃষ্টি হোৱা ৰন্ধ্ৰক চতুৰ্ফলকীয় ৰন্ধ্ৰ বোলা হয় । আনহাতে 6 টা গোলকৰ জৰিয়তে সৃষ্টি হোৱা ৰন্ধ্ৰক বোলা হয় ।

Question 8: তলত উল্লেখ কৰা প্ৰতিটো লেটিছৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰতি একক কোষত থকা লেটিছ বিন্দুৰ সংখ্যা কিমান হব –

(i) পৃষ্ঠকেন্দ্ৰিক ঘনকীয় লেটিছ

(ii) পৃষ্ঠকেন্দ্ৰিক চতুৰ্ভুজীয় লেটিছ

(iii) দেহকেন্দ্ৰিক ঘনকীয় লেটিছ

Answer: (i) পৃষ্ঠকেন্দ্ৰিক ঘনকীয় লেটিছত মুঠ 14 টা লেটিছ বিন্দু থাকে ( 8 টা চুকত আৰু 6 টা পৃষ্টত)

(ii) পৃষ্ঠকেন্দ্ৰিক চতুৰ্ভুজীয় লেটিছত মুঠ 14 টা লেটিছ বিন্দু থাকে ( 8 টা চুকত আৰু 6 টা পৃষ্টত)

(iii) দেহকেন্দ্ৰিক ঘনকীয় লেটিছত মুঠ 9 টা লেটিছ বিন্দু থাকে ( 8 টা চুকত আৰু 1 টা কেন্দ্ৰত)

Question 9: ব্যাখ্যা কৰা –

(i) ধাতব আৰু আয়নীয় ক্ৰিষ্টেলৰ মাজত সাদৃশ্য আৰু পাৰ্থক্যৰ ভেটি

(ii) আয়নীয় কঠিন পদাৰ্থসমূহ টান (hard) যদিও চনকা

Answer: (i) ধাতব আৰু আয়নীয় ক্ৰিষ্টেলৰ মাজত সাদৃশ্য হ’ল ইহঁত দুয়োটাৰে ক্ৰিষ্টেলত স্থিতিবৈদ্যুতিক আকৰ্ষণী বলে ক্ৰিয়া কৰে । ধাতব ক্ৰিষ্টেলত এই বল ধনাত্মক আধান আৰু ইলেকট্ৰনৰ মাজত ক্ৰিয়া কৰে । আনহাতে আয়নীয় ক্ৰিষ্টেলত এই বল বিপৰীত আধানৰ আয়নৰ মাজত ক্ৰিয়া কৰে ।

ধাতব আৰু আয়নীয় ক্ৰিষ্টেলৰ মাজত পাৰ্থক্য হ’ল ধাতব ক্ৰিষ্টেলত ইলেকট্ৰনবোৰ মুক্তভাৱে গতি কৰিব পাৰে । সেইবাবে ধাতব ক্ৰিষ্টেলে বিদ্যুত পৰিবহণ কৰিব পাৰে । আনহাতে আয়নীয় ক্ৰিষ্টেলত আয়নবোৰ মুক্তভাৱে গতি কৰিব নোৱাৰে । সেইবাবে কঠিন অৱস্থাত আয়নীয় ক্ৰিষ্টেলে বিদ্যুত পৰিবহণ কৰিব নোৱাৰে ।

(ii) আয়নীয় কঠিন পদাৰ্থ আয়নৰ সমষ্টি । কেটায়ন আৰু এনায়নে ত্ৰিমাত্ৰিকভাৱে সজ্জিত হৈ আয়নীয় কঠিন পদাৰ্থৰ গঠন কৰে । এই আয়নবোৰ তীব্ৰ কুলম্বিক আকৰ্ষণী বলৰদ্বাৰা যোজিত হৈ থাকে । এই আকৰ্ষণী বলৰ বাবে আয়নবোৰ এক নিৰ্দিষ্ট স্থানত থাকে । ফলত পদাৰ্থটো টান আৰু চনকা হয় ।

Question 10: নিম্নোক্ত প্ৰতিটো ধাতব লেটিছৰ ক্ষেত্ৰত সংকুলনৰ মাত্ৰা গণনা কৰা –

(i) সৰল ঘনকীয়

(ii) দেহকেন্দ্ৰিক ঘনকীয় লেটিছ

(iii) পৃষ্ঠকেন্দ্ৰিক ঘনকীয় লেটিছ

Answer: (i)

ধৰাহ’ল, ঘনকটোৰ দাঁতিদৈৰ্ঘ্য় a আৰু ব্য়াসাৰ্ধ r

∴ a = 2r

গতিকে ঘনকীয় একক কোষটোৰ আয়তন = a3 = (2r)3 = 8r3

প্ৰতিটো সৰল ঘনকীয় একক কোষত এটাকৈ পৰমাণু থাকে ।

∴ পৰমাণুটোৰ আয়তন = 4/3 πr3

গতিকে, সংকুলন দক্ষতা = (একক কোষটোত পৰমাণুটোৰ আয়তন ×100/ একক কোষটোৰ আয়তন )%

= (4/3 πr3 × 100 )/8r3 %

= (3.14 × 100)/6 % = 52.36 %

(ii)

দেহকেন্দ্ৰিক ঘনকীয় লেটিছৰ কেন্দ্ৰত থকা গোলকটো আৰু কৰ্ণ দিশৰ দুই চুকত থকা গোলক দুটা পৰস্পৰৰ সংস্পৰ্শত থাকে ।

এতিয়া ΔEFD ৰ পৰা –

b2 = a2 + a2

বা b = √2 a

আৰু ΔAFD ৰ পৰা –

c2 = a2 + b2 = a2 + 2a2 = 3a2

বা c = √3 a

ধৰাহল, গোলকৰ ব্যাসাৰ্ধ = r

∴ ঘনকটোৰ কৰ্ণ দৈৰ্ঘ্য (c) = 4r

বা √3 a = 4r

বা a = 4/√3 r

গতিকে ঘনকীয় একক কোষটোৰ আয়তন = a3 = (4/√3 r)3

যিহেতু দেহকেন্দ্ৰিক ঘনকীয় লেটিছ গঠনৰ একক কোষত দুটাকৈ গোলক (পৰমাণু ) থাকে ।

∴ গোলক দুটাৰ মুঠ আয়তন = 2 × 4/3 πr3

গতিকে, সংকুলন দক্ষতা = একক কোষত থকা গোলক দুটাৰ আয়তন ×100/একক কোষটোৰ আয়তন %

= (2 × 4/3 πr3 × 100)/(4/√3 r)3 = (8×3√3×3.14×100)/3×64 % = 68 %

(iii)

ধৰাহ’ল, পৃষ্ঠকেন্দ্ৰিক ঘনকীয় লেটিছটোৰ একক কোষৰ দাঁতিদৈৰ্ঘ্য = a

আৰু পৃষ্ঠ কৰ্ণৰ দৈৰ্ঘ্য = b

এতিয়া, ΔABC ৰ পৰা –

AC2 = BC2 + AB2

বা b2 = a2 + a2 = 2a2

∴ b = √2 a

ধৰাহ’ল, প্ৰতিটো গোলকৰ ব্যাসাৰ্ধ = r

∴ b = 4r

বা √2 a = 4r

বা a = 4/√2 r = 2√2 r

গতিকে ঘনকীয় একক কোষটোৰ আয়তন = a3 = (2√2 r)3

যিহেতু পৃষ্ঠকেন্দ্ৰিক ঘনকীয় লেটিছ গঠনৰ একক কোষত 4 টাকৈ গোলক (পৰমাণু ) থাকে ।

∴ 4 টাৰ গোলকৰ মুঠ আয়তন = 4×4/3 πr3

গতিকে, সংকুলন দক্ষতা = একক কোষত থকা গোলক 4 টাৰ আয়তন×100 /একক কোষটোৰ আয়তন %

= [(4×4/3)πr3×100]/(2√2 r)3 %

= (16/3×3.14×100)/16√2 %

= 3.14×100/3√2 % = 74 %

Question 11: ছিলভাৰে fcc লেটিছ গঠন কৰে । ইয়াৰ একক কোষৰ দাঁতিৰ্দৈঘ্য 4.07×10−8 cm ; ছিলভাৰৰ ঘনত্ব 10.5 g cm−3 হ’লে পাৰমাণৱিক ভৰ গণনা কৰা ।

Answer: দিয়া আছে, একক কোষৰ দাঁতিৰ্দৈঘ্য (a) = 4.07×10-8 cm

ঘনত্ব (d) = 10.5 g cm-3

আৰু এভগ্ৰেডৰ সংখ্যা NA = 6.022×1023 mol-1

আমি জানো, d = zM/a3NA

বা M = a3NAd/z

ইয়াত M পাৰমাণৱিক ভৰ আৰু z প্ৰতি একক কোষত থকা পৰমাণুৰ সংখ্যা (fcc ত z = 4 )

গতিকে, M = [(4.07×10-8 cm)3 ×6.022×1023 mol-1 ×10.5 g cm-3 ]/4

= 107.8 g mol-1

∴ ছিলভাৰৰ পাৰমাণৱিক ভৰ = 107.8 u

Question 12: P আৰু Q মৌল দুটাই লগ লাগি ঘনকীয় লেটিছযুক্ত কঠিন পদাৰ্থ এটা গঠন কৰে । Q মৌল পৰমাণুবোৰ ঘনকটোৰ চুককেইটাত আৰু P মৌলৰ পৰমাণুবোৰ ঘনকৰ কেন্দ্ৰত আছে । যৌগটোৰ সংকেত নিৰ্ণয় কৰা । P আৰু Q ৰ সমন্বয়ী সংখ্য়া কিমান হ’ব ?

Answer: দিয়া আছে, Q মৌল পৰমাণুবোৰ ঘনকটোৰ চুককেইটাত থাকে ।

∴ একক কোষটোত Q পৰমাণুৰ সংখ্যা = 8×1/8 = 1

আকৈ P মৌলৰ পৰমাণুবোৰ ঘনকৰ কেন্দ্ৰত থাকে ।

∴ একক কোষটোত P পৰমাণুৰ সংখ্যা = 1

গতিকে, P আৰু Q পৰমাণুৰ অনুপাত হ’ব = 1:1

গতিকে, যৌগটোৰ সংকেত হ’ব PQ

P আৰু Q দুয়োটাৰে সমন্বয়ী সংখ্যা হ’ব 8 ।

Question 13: নায়’বিয়ামে দেহকেন্দ্ৰিক ঘনকীয় লেটিছ গঠন কৰে । নায়’বিয়ামৰ ঘনত্ব 8.55 g cm-3 আৰু পাৰমাণৱিক ভৰ 93 u হ’লে ইয়াৰ পাৰমাণৱিক ব্যাসাৰ্ধ গণনা কৰা ।

Answer: দিয়া আছে, নায়’বিয়ামৰ ঘনত্ব (d) = 8.55 g cm-3

পাৰমাণৱিক ভৰ (M) = 93 u = 93 g mol-1

দাঁতিৰ্দৈঘ্য (a) = ?

যিহেতু লেটিছটো । গতিকে প্ৰতি একক কোষত থকা পৰমাণুৰ সংখ্যা (z) = 2

আমি জানো, NA = 6.022×1023

এতিয়া, d = zM/a3 NA

বা a3 = zM/dNA

= 2×93 g mol-1/8.55 g cm-3×6.022×1023

= 3.612×10-23 cm3

∴ a = 3.306×10-8 cm

দেহকেন্দ্ৰিক ঘনকীয় লেটিছৰ বাবে –

r = √3/4 a

= √3/4 × 3.303×10-8 cm

= 1.432×10-8 cm = 14.32×10-9 cm = 14.32 nm

Question 14: অষ্টফলকীয় ৰন্ধ্ৰৰ ব্যাসাৰ্ধ r আৰু নিৰন্ধ্ৰ সংকুলনত থকা পৰমাণুৰ ব্যাসাৰ্ধ R হ’লে, r আৰু R ৰ মাজত সম্বন্ধ স্থাপন কৰা ।

Answer:

O কেন্দ্ৰ আৰু r ব্যাসাৰ্ধ বিশিষ্ট সৰু গোলক এটা চিত্ৰত দেখুওৱাৰ দৰে অষ্টফলকীয় ৰন্ধ্ৰত ৰখা হ’ল । চিত্ৰৰ পৰা আমি পাওঁ ∠POQ = 90°

গতিকে, ΔPOQ ৰ পৰা –

PQ2 = PO2 + OQ2

⇒ (2R)2 = (R + r)2 + (R + r)2

⇒ (2R)2 = 2(R + r)2

⇒ 2R2 = (R + r)2

⇒ √2 R = R + r

⇒ r = √2 R − R

⇒ r = (√2 − 1)R

Question 15: কপাৰে fcc লেটিছ গঠন কৰে । ইয়াৰ একক কোষৰ দাঁতিদৈৰ্ঘ্য 3.61×10-8 cm হ’লে ঘনত্ব গণনা কৰা । দেখুওৱা যে গণনা কৰি পোৱা ঘনত্বৰ এই মান ইয়াৰ পৰীক্ষালব্ধ ঘনত্বৰ মানৰ সমান (8.92 cm-3 ) ।

Answer: দিয়া আছে, একক কোষৰ দাঁতিদৈৰ্ঘ্য (a) = 3.61×10-8 cm

যিহেতু লেটিছটো গতিকে প্ৰতি একক কোষত থকা পৰমাণুৰ সংখ্যা z = 4

কপাৰৰ পাৰমাণৱিক ভৰ M = 63.5 g mol-1

আমি জানো, NA = 6.022×1023

গতিকে, ঘনত্ব (d) = zM/a3NA

= 4×63.5 g mol-1/(3.61×10-8 cm)3×6.022×1023 mol-1

= 8.97 cm-3

গতিকে, গণনা কৰি পোৱা ঘনত্বৰ মান ইয়াৰ পৰীক্ষালব্ধ ঘনত্বৰ মানৰ সমান ।

Question 16: বিশ্লেষণ কৰি নিকেল অক্সাইডৰ সংকেত Ni0.98O1.00 পোৱা গৈছে যৌগটোত Ni2+ আৰু Ni3+ অনুপাত ( অংশ ) কিমান হ’ব ?

Answer: দিয়া আছে, নিকেল অক্সাইডৰ সংকেত Ni0.98O1.00

গতিকে, যৌগটোত Ni আৰু O ৰ পৰমাণুৰ সংখ্যাৰ অনুপাত

Ni : O = 0.98 : 1.00 = 98 : 100

∴ 100 O2− আয়নত থকা আধানৰ সংখ্যা = 100×(−2) = −200

ধৰাহল, Ni2+ আয়নৰ সংখ্যা = x

গতিকে, Ni3+ আয়নৰ সংখ্যা = 98 − x

∴ Ni2+ আয়নত মুঠ আধানৰ সংখ্যা = x (+2) = + 2x

আৰু আয়নত মুঠ আধানৰ সংখ্যা = (98−x)(+3) = 294 − 3x

যিহেতু যৌগটো উদাসীন সেয়ে

2x + (294 − 3x) + (−200) = 0

⇒ − x + 94 = 0

⇒ x = 94

∴ Ni2+ আয়নৰ সংখ্যা = 94 আৰু Ni3+ আয়নৰ সংখ্যা = 98 − 94 = 4

গতিকে যৌগটোত Ni2+ ৰ অনুপাত = 94/98 = 0.959 আৰু Ni3+ ৰ অনুপাত = 4/98 = 0.041

Question 17: অৰ্ধপৰিবাহী বুলিলে কি বুজা ? মূল অৰ্ধপৰিবাহী দুবিধৰ বিষয়ে বৰ্ণনা কৰা আৰু সিহঁতৰ বিদ্য়ুৎ পৰিবহনৰ ক্ৰিয়াবিধিৰ পাৰ্থক্য দেখুওৱা ।

Answer: অৰ্ধপৰিবাহীৰ পৰিবাহিতা পৰিবাহী আৰু অপৰিবাহীৰ মাজত । পৰম শূন্য উষ্ণতা বঢ়াৰ লগে লগে ই কিছু পৰিমানে বিদ্যুৎ পৰিবহন কৰে । উদাহৰণস্বৰূপে – ছিলিকন আৰু জাৰ্মেনিয়াম । অৰ্ধপৰিবাহী দুই প্ৰকাৰৰ – (i) অন্তৰ্নিহিত অৰ্ধপৰিবাহী আৰু (ii) আভ্যন্তৰিক অৰ্ধপৰিবাহী ।

(i) অন্তৰ্নিহিত অৰ্ধপৰিবাহী : যিবোৰ অৰ্ধপৰিবাহীৰ পৰিবাহিতা উচ্চ উষ্ণতাত বাঢ়ি যায়, তেনে অৰ্ধপৰিবাহীক আভ্যন্তৰিক অৰ্ধপৰিবাহী বোলে । এই প্ৰকাৰৰ অৰ্ধপৰিবাহীৰ ক্ষেত্ৰত যোজ্যতা বেণ্ড আৰু পৰিবহন বেণ্ডৰ মাজত শক্তিৰ পাৰ্থক্য কম হয় । সেইবাবে কিছু ইলেকট্ৰন পৰিবহন বেণ্ডলৈ গতি কৰিব পাৰে । ফলস্বৰূপে পদাৰ্থটোৱে কিছু পৰিমানে বিদ্যুৎ পৰিবহন কৰে । কিন্তু উষ্ণতা বাঢ়িলে বেছি সংখ্যক ইলেকট্ৰন পৰিবহন বেণ্ডলৈ গতি কৰে । সেইবাবে উচ্চ উষ্ণতাত ইয়াৰ পৰিবাহীতা বাঢ়ে । যেনে – ছিলিকন আৰু জাৰ্মেনিয়াম ।

(ii) আভ্যন্তৰিক অৰ্ধপৰিবাহী : যেতিয়া অন্তৰ্নিহিত অৰ্ধপৰিবাহীৰ পৰিবাহীতা বঢ়োৱাৰ বাবে উপযুক্ত পৰিমাণৰ অশুদ্ধি যোগ কৰা হয়, তেতিয়া ইয়াক আভ্যন্তৰিক অৰ্ধপৰিবাহী বোলা হয় । উদাহৰণস্বৰূপে – ছিলিকন আৰু জাৰ্মেনিয়ামৰ (বৰ্গ ) বিশুদ্ধ অৱস্থাত পৰিবাহীতা অতি কম । কিন্তু যেতিয়া ইয়াত বৰ্গ বা বৰ্গ ৰ মৌল অশুদ্ধি হিচাপে যোগ (বা ডপিং) কৰা হয় । ইয়াৰ বিদ্যুৎ পৰিবাহীতা বাঢ়ি যায় ।

Question 18: অনা-ষ্টয়কিঅমিতীয় কিউপ্ৰাছ অক্সাইড (Cu2O)পৰীক্ষাগাৰত প্ৰস্তত কৰিব পাৰি । এই অক্সাইডটোত কপাৰ আৰু অক্সিজেনৰ অনুপাত 2 : 1 তকৈ সামান্য কম । এই পদাৰ্থটোৱে P- শ্ৰেণীৰ অৰ্ধপৰিবাহীৰ আচৰণ কিয় দেখুৱায় ? কাৰণ দৰ্শোৱা ।

Answer: পৰীক্ষাগাৰত প্ৰস্তত কৰা কিউপ্ৰাছ অক্সাইড (Cu2O) ত কপাৰ আৰু অক্সিজেনৰ অনুপাত 2 : 1 তকৈ সামান্য় কম হয়। অৰ্থাৎ Cu+ আয়নৰ সংখ্যা O2−আয়নৰ দুগুণ সংখ্যাতকৈ সামান্য় কম । ইয়াৰ কাৰণ কিছু Cu+ আয়ন Cu2+আয়নে প্ৰতিস্থাপিত কৰে। প্ৰতিটো Cu2+ আয়নে দুটা Cu+ আয়ন প্ৰতিস্থাপিত কৰে । ফলত ৰন্ধ্ৰৰ সৃষ্টি কৰে । ইয়াৰ সহায়তেই পদাৰ্থটোৱে বিদ্যুৎ পৰিবহন কৰে । গতিকে পদাৰ্থটো P- শ্ৰেণীৰ অৰ্ধপৰিবাহী ।

Question 19: ফেৰিক অক্সাইড যৌগটোত অক্সাইড আয়নে ষড়ভুজীয় নিৰন্ধ্ৰ সংকুলিত গঠনৰ সৃষ্টি কৰে । এনেকুৱা প্ৰতি তিনিটা অষ্টফলকীয় ৰন্ধ্ৰৰ ভিতৰত দুটা ৰন্ধ্ৰ ফেৰিক আয়নে অধিকাৰ কৰে । ফেৰিক অক্সাইডৰ সংকেত নিৰূপন কৰা ।

Answer: ধৰাহল, অক্সাইড (O2−)আয়নৰ সংখ্যা = x

গতিকে অষ্টফলকীয় ৰন্ধ্ৰৰ সংখ্যা = x

দিয়া আছে, প্ৰতি তিনিটা অষ্টফলকীয় ৰন্ধ্ৰৰ ভিতৰত দুটা ৰন্ধ্ৰ ফেৰিক আয়নে অধিকাৰ কৰে ।

গতিকে ফেৰিক (Fe3+ ) আয়নৰ সংখ্যা = 2/3 x

যৌগটোত Fe3+ আৰু O2− আয়নৰ অনুপাত

Fe3+ : O2− = 2/3 x : x = 2 : 3

গতিকে ফেৰিক অক্সাইডৰ সংকেত হ’ব Fe2O3 ।

Question 20: তলত উল্লেখ কৰাবোৰক p – শ্ৰেণী বা n – শ্ৰেণীৰ অৰ্ধপৰিবাহী হিচাপে শ্ৰেণীবিভক্ত কৰা-

(i) In ৰে ডপিং কৰা Ge

(ii) Si ৰে ড’পিং কৰা B

Answer: (i) Ge (14 বৰ্গৰ মৌল ) ত In ( 13 বৰ্গৰ মৌল ) ৰে ডপিং কৰা হৈছে । গতিকে অৰ্ধপৰিবাহীটো p – শ্ৰেণীৰ অৰ্ধপৰিবাহী ।

(ii) B (13 বৰ্গৰ মৌল ) ত Si( 14 বৰ্গৰ মৌল ) ৰে ডপিং কৰা হৈছে । গতিকে অৰ্ধপৰিবাহীটো n – শ্ৰেণীৰ অৰ্ধপৰিবাহী ।

Question 21: গ’ল্ডে ( পাৰমাণৱিক ব্য়াসাৰ্ধ = 0.144 nm) পৃষ্ঠকেন্দ্ৰিক ঘনকীয় একক কোষ গঠন কৰে । ইয়াৰ একক কোষৰ দাঁতিদৈৰ্ঘ্য কিমান হ’ব ?

Answer: পৃষ্ঠকেন্দ্ৰিক ঘনকীয় একক কোষৰ বাবে

a = 2√2 r

ইয়াত r একক কোষৰ দাঁতিদৈৰ্ঘ্য আৰু a পাৰমাণৱিক ব্য়াসাৰ্ধ ।

দিয়া আছে, a = 0.144 nm

গতিকে a = 2√2×0.144 nm = 0.407 nm

∴ একক কোষৰ দাঁতিদৈৰ্ঘ্য = 0.407 nm

Question 22: বেণ্ড তত্ত্ব (Band theory) ব্য়ৱহাৰ কৰি নিম্নোক্ত যোৰবোৰৰ মাজত পাৰ্থক্য় দেখুওৱা –

(i) পৰিবাহী আৰু অন্তৰক

(ii) পৰিবাহী আৰু অৰ্ধপৰিবাহী

Answer: (i) পৰিবাহীৰ ক্ষেত্ৰত যোজ্যতা বেণ্ডটো ইলেকট্ৰনৰ দ্বৰা আংশিকভাৱে পূৰ্ণ বা পৰবৰ্তী উচ্চ শক্তিৰ বেণ্ডৰ সৈতে অভিলেপিত হৈ থাকে । ফলত ইলেকট্ৰনবোৰ সহজে পৰিবাহী বেণ্ডলৈ গতি কৰিব পাৰে ।

আনহাতে অন্তৰক ক্ষেত্ৰত যোজ্যতা বেণ্ডটো ইলেকট্ৰনৰ দ্বৰা পৰিপূৰ্ণ আৰু যোজ্যতা বেণ্ড আৰু পৰিবাহী বেণ্ডৰ মাজত শক্তিৰ পাৰ্থক্য অতি বেছি । ফলত ইলেকট্ৰনবোৰ যোজ্যতা বেণ্ডৰ পৰা পৰিবাহী বেণ্ডলৈ গতি কৰাটো সম্ভৱ নহয় ।

(ii) পৰিবাহীৰ ক্ষেত্ৰত যোজ্যতা বেণ্ড আৰু পৰিবাহী বেণ্ডৰ মাজত শক্তিৰ পাৰ্থক্য প্ৰায় নাই । সেইবাবে ইলেকট্ৰনবোৰ সহজে পৰিবাহী বেণ্ডলৈ গতি কৰিব পাৰে । আনহাতে অৰ্ধপৰিবাহীৰ ক্ষেত্ৰত যোজ্যতা বেণ্ড আৰু পৰিবাহী বেণ্ডৰ মাজত শক্তিৰ কিছু পাৰ্থক্য থাকে । সেইবাবে কিছু পৰিমানৰ ইলেকট্নহে পৰিবাহী বেণ্ডলৈ গতি কৰিব পাৰে । ফলস্বৰূপে পদাৰ্থটোৱে কিছু পৰিমানে বিদ্যুত পৰিবহণ কৰে ।

Question 23: উপযুক্ত উদাহৰণেৰে ব্যাখ্যা কৰা –

(i) শ্বটকি ক্ৰটি

(ii) ফ্ৰেংকেল ক্ৰটি

(iii) F – কেন্দ্ৰ আৰু

(iv) অন্তৱৰ্তী (interstitials)

Answer: (i) শ্বটকি ক্ৰটি : শ্বটকি ক্ৰটি সাধাৰণতে আয়নীয় যৌগৰ ক্ষেত্ৰত দেখা যায় । লেটিছটোৱে সমসংখ্যক কেটায়ন আৰু এনায়ন হেৰুওৱাৰ বাবে এই ক্ৰটিৰ সৃষ্টি হয় । শ্বটকি ক্ৰটিৰ ফলত পদাৰ্থটোৰ ঘনত্ব কমে । সমসংখ্যক কেটায়ন আৰু এনায়ন হেৰুওৱাৰ বাবে এনে ক্ৰটিত যৌগটো বৈদ্যুতিকভাৱে নিৰপেক্ষ হয় । উদাহৰণস্বৰূপে – NaCl, KCl, CsCl আৰু AgBr ত শ্বটকি ক্ৰটি দেখা যায় ।

(ii) ফ্ৰেংকেল ক্ৰটি : ফ্ৰেংকেল ক্ৰটি আয়নীয় যৌগত দেখা যায় । লেটিছত সৰু আয়নে ( সাধাৰণতে কেটায়ন ) তাৰ সাধাৰণ স্থানৰ পৰা বিচ্যুত হৈ আন অন্তৰ্বৰ্তী স্থানত সোমাই পৰিলে এনে ক্ৰটিক ফ্ৰেংকেল ক্ৰটি বোলে । ইয়াৰ ফলত সৰু আয়নটোৰ মূল স্থানত অনধিকাৰ ক্ৰটিৰ সৃষ্টি হয় । আনহাতে আয়নটোৱে দখল কৰা আন স্থানটোত অন্তৰ্বৰ্তী ক্ৰটিৰ সৃষ্টি হয় । ফ্ৰেংকেল ক্ৰটিৰ ফলত পদাৰ্থটোৰ ঘনত্বৰ কোনো পৰিৱৰ্তন নহয় । উদাহৰণস্বৰূপে ZnS, AgBr আৰু AgI ত শ্বটকি ক্ৰটি দেখা যায় ।

(iii) F – কেন্দ্ৰ : ক্ৰিষ্টেলৰ এনায়নৰ স্থান অযুগ্ম ইলেকট্ৰনে অধিকাৰ কৰিলে এনে এনায়নৰ স্থানক F – কেন্দ্ৰ বুলি কোৱা হয় । F – কেন্দ্ৰ শব্দটো জাৰ্মান শব্দ ৰ পৰা লোৱা হৈছে । ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে বৰণ কেন্দ্ৰ । F – কেন্দ্ৰৰ বাবেই NaCl ৰ ক্ৰিষ্টেলটোৰ বৰণ হালধীয়া হয় । NaCl ক্ৰিষ্টেলৰ ওপৰত যেতিয়া দৃশ্যমান পোহৰ পৰে ইয়াৰ F – কেন্দ্ৰত থকা ইলেকট্ৰনে এই পোহৰৰ পৰা শক্তি শোষণ কৰে । শক্তি শোষণ কৰি এই ইলেকট্ৰনে উত্তেজিত অৱস্থালৈ যায় আৰু পুনৰ ভূমিস্তৰ অৱস্থালৈ আহোতে শোষণ কৰা শক্তিখিনি বিকিৰণ হিচাপে নিৰ্গত কৰে । সেয়ে NaCl ৰ ক্ৰিষ্টেলটোৰ বৰণ হালধীয়া হয় ।

(iv) অন্তৱৰ্তী (interstitials) : ক্ৰিষ্টেলত থকা কোনো কণাই ( পৰমাণু বা অণু ) লেটিছৰ নিৰ্দিষ্ট স্থানত নাথাকি আন কোনো স্থানত সোমাই থাকিলে ক্ৰিষ্টেলটোত অন্তবৰ্তী ক্ৰটিৰ সৃষ্টি হয় । অন্তবৰ্তী ক্ৰটিৰ ফলত পদাৰ্থটোৰ ঘনত্ব বাঢ়ে ।

Question 24: এলুমিনিয়াম ঘনকীয় নিৰন্ধ্ৰ সংকুলিত গঠন প্ৰস্তত কৰে । ইয়াৰ ধাতব ব্যাসাৰ্ধ 125 pm হ’লে,

(i) একক কোষটোৰ দাঁতিদৈৰ্ঘ্য কিমান হব ?

(ii) এলুমিনিয়ামৰ 1cm3 আয়তনত কিমানটা একক কোষ থাকিব ?

Answer: (i) দিয়া আছে, ধাতব ব্যাসাৰ্ধ (r) = 125 pm = 125×10−12 m

ঘনকীয় নিৰন্ধ্ৰ সংকুলিৰ বাবে

a = 2√2 r

= 2√2×125×10−12 m

= 353.55×10−12 m = 354 pm (প্ৰায়)

(ii) এটা একক কোষৰ আয়তন = (354 pm)3

= 4.4×107 pm3

= 4.4×107×10−30cm3

= 4.4×10−23cm3

1 cm3 আয়তনত থকা একক কোষৰ সংখ্যা

= 1 cm3/4.4×10−23cm3 = = 2.27×1022

Question 25: NaCl ত 10−3 mol% SrCl2 ৰে ড’পিং কৰিলে কেটায়ন অনধিকাৰৰ গাঢ়তা কিমান হ’ব ?

Answer: দিয়া আছে, NaCl ত 10−3 mol% SrCl2 ৰে ড’পিং কৰা হৈছে । অৰ্থাৎ 100 mol NaCl ত 10−3 mol SrCl2 ড’পিং কৰা হৈছে ।

গতিকে, 1 mol NaCl ত 10−3/100 mol SrCl2 ড’পিং কৰা হৈছে ।

এটা Sr2+ আয়নৰ দ্বৰা সৃষ্ট কেটায়ন অনধিকাৰ সংখ্যা = 1

∴ 10−3/100 mol SrCl2ৰ দ্বৰা সৃষ্ট কেটায়ন অনধিকাৰৰ গাঢ়তা

= 10−3/100 ×6.022×1023

= 10−5×6.022×1023

= 6.022×1018 mol−1

গতিকে, SrCl2 ৰ দ্বৰা সৃষ্ট কেটায়ন অনধিকাৰৰ গাঢ়তা = 6.022×1018 mol−1

Question 26: উপযুক্ত উদাহৰণৰে ব্য়াখ্য়া কৰা –

(i) ফেৰ’চুম্বকত্ব

(ii) অনুচুম্বকত্ব

(iii) ফেৰিচুম্বকত্ব

(iv) প্ৰতিফেৰ’চুম্বকত্ব

(v) বৰ্গ 12 – 16 যৌগ আৰু বৰ্গ 13 – 15 যৌগ

Answer: (i) ফেৰ’চুম্বকত্ব : ফেৰ’চুম্বকীয় পদাৰ্থবোৰক চুম্বকে তীব্ৰভাৱে আকৰ্ষণ কৰে । কঠিন অৱস্থাত ফেৰ’চুম্বকীয় পদাৰ্থত থকা ধতুৰ আয়নবোৰ সৰু সৰু অঞ্চলত দল বান্ধি থাকে । এই থূপক প্ৰভাৱক্ষেত্ৰ বোলে । প্ৰতিটো প্ৰভাৱক্ষেত্ৰই একোডাল সূক্ষ্ম চুম্বকৰ দৰে আচৰণ কৰে । চুম্বত্ব প্ৰদান নকৰা ফেৰ’চুম্বকীয় পদাৰ্থ এটাৰ টুকুৰা এটাত এনে প্ৰভাৱক্ষেত্ৰসমূহ যাদৃচ্ছিক ক্ৰমত সিঁচৰিত হৈ থাকে । ফলস্বৰূপে লব্ধ চুম্বকীয় ভ্ৰামকৰ মান শূন্য হয় । কিন্তু পদাৰ্থটোক চুম্বক ক্ষেত্ৰত ৰাখিলে এই প্ৰভাৱক্ষেত্ৰসমূহৰ সজ্জা অটুট থাকে । সেইবাবে ফেৰ’চুম্বকীয় পদাৰ্থক স্থায়ী চুম্বকত পৰিণত কৰিব পাৰি । যেনে আইৰণ, কবাল্ট, নিকেল, গেডলিনিয়াম আদি ফেৰ’চুম্বকীয় পদাৰ্থৰ উদাহৰণ।

(ii) অনুচুম্বকত্ব: অনুচুম্বকীয় পদাৰ্থবোৰ চুম্বকৰ দ্বাৰা অতি কম পৰিমাণে আকৰ্ষিত হয় । চুম্বক ক্ষেত্ৰৰ উপস্থিতিত ইহঁতে ক্ষেত্ৰৰ দিশত চুম্বত্ব লাভ কৰে । কিন্তু চুম্বক ক্ষেত্ৰ আঁতৰালে ই লাভ কৰা চুম্বত্বও হেৰুৱায় । পদাৰ্থ এটাৰ অণু বা পৰমাণুত অযুগ্ম ইলেকট্ৰন থাকিলে পদাৰ্থটো অনুচুম্বকীয় হয় । অনুচুম্বকীয় পদাৰ্থৰ কেইটামান উদাহৰণ হ’ল O2, Cu2+, Fe3+, Cr3+ আদি ।

(iii) ফেৰিচুম্বকত্ব : ফেৰিচুম্বকত্ব থকা পদাৰ্থবোৰত থকা প্ৰভাৱক্ষেত্ৰসমূহৰ চুম্বকীয় ভ্ৰামকসমূহৰ কিছুমান সমান্তৰাল আৰু কিছুমান বিপৰীত দিশত সজ্জিত হৈ থাকে । ফেৰিচুম্বকীয় পদাৰ্থবোৰ ফেৰ’চুম্বকীয় পদাৰ্থৰ তুলনাত চুম্বকৰ দ্বাৰা কমকৈ আকৰ্ষিত হয় । ফেৰিচুম্বকীয় পদাৰ্থক উত্তপ্ত কৰিলে ই চুম্বত্ব হেৰুৱাই অনুচুম্বকীয় পদাৰ্থত পৰিণত হয় । ফেৰিচুম্বকীয় পদাৰ্থৰ উদাহৰণ হ’ল – Fe3O4, MgFe2O4 আৰু ZnFe2O4 ।

(iv) প্ৰতিফেৰ’চুম্বকত্ব : প্ৰতিফেৰ’চুম্বকত্ব বিশিষ্ট পদাৰ্থৰো ফেৰ’চুম্বকীয় পদাৰ্থৰ দৰে প্ৰভাৱক্ষেত্ৰ থাকে । কিন্তু এই প্ৰভাৱক্ষেত্ৰসমূহ পৰস্পৰ বিপবীত দিশত সজ্জিত হৈ থাকে । ফলত প্ৰতিফেৰ’চুম্বকীয় পদাৰ্থৰ লব্ধ চুম্বকীয় ভ্ৰামকৰ মান শূন্য হয় ।

(v) বৰ্গ 12 – 16 যৌগ আৰু বৰ্গ 13 – 15 যৌগ : বৰ্গ 12 – 16 যৌগবোৰ বৰ্গ 12 আৰু বৰ্গ 16 ৰ মৌলৰ সংমিশ্ৰণেৰে প্ৰস্তুত কৰা হয় । আনহাতে বৰ্গ 13 – 15 যৌগবোৰ বৰ্গ 13 আৰু বৰ্গ 15 ৰ ৰ মৌলৰ সংমিশ্ৰণেৰে প্ৰস্তুত কৰা হয় । বৰ্গ 12 – 16 যৌগবোৰ হ’ল ZnS, CdS, CdSe আৰু HgTe । আনহাতে বৰ্গ 13 – 15 যৌগবোৰ হ’ল InSb, AlP আৰু GaAs ।


RELATED ARTICLES

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here

Related Articles